Er zijn tekenen van veerkracht in de democratie over de hele wereld. En de gezondheidscrisis heeft deze trend in sommige opzichten zelfs aangemoedigd, zeggen Aline Muylaert, Emilie Van Haute, Jean de Renesse en Stephen Boucher in een carte blanche voorafgaand aan een online debat op donderdag 19 november.
De democratie ligt onder vuur, maar democraten vechten terug. Een nieuw tijdperk voor de democratie breekt aan.
Naast polarisatie, verkeerde informatie en autocratische impulsen werd de democratie in 2020 ook in twijfel getrokken door Covid-19. Veel regeringen hebben zich in zichzelf gekeerd, zich geconcentreerd op de gezondheidszorg en de economische crisis en de besluitvorming beperkt tot kleinere kringen van hoge ambtenaren en deskundigen. Veel regeringen hebben zich in zichzelf gekeerd, concentreren zich op de gezondheids- en economische crises en beperken de besluitvorming tot kleinere kringen van hoge ambtenaren en experts. Velen hebben ongekende controles opgelegd aan de bevolking. Burgers zagen hun mogelijkheden om zich te uiten en te protesteren beperkt.
Toch zou 2020 ook het jaar kunnen worden waarin de democratie een volwassener tijdperk is binnengetreden. Niet alleen omdat rechts-populistische leiders als Donald Trump een gezonde tegenreactie teweegbrengen. En ook niet omdat de EU een langverwachte discussie over de rechtsstaat en de democratie in elk EU-land op gang heeft gebracht op basis van de recente jaarlijkse audit van de Commissie over de toestand van de rechtsstaat in de landen.
Overal ter wereld zijn er tekenen van democratische veerkracht. De Democratie Index heeft al gedocumenteerd dat democratische achteruitgang de afgelopen twee jaar heeft geleid tot een gezonde terugslag van burgerparticipatie van onderop. Deze trend is in 2020 versterkt.
Deliberatieve democratie gaat viral In 2020 hebben we gezien hoe het concept van het regelmatig uitnodigen van burgers om bij te dragen aan de ontwikkeling van overheidsbeleid door middel van incidentele of permanente vergaderingen gemeengoed is geworden, van Estland (dat zijn grondwettelijk proces opnieuw lanceerde via crowdsourcing) tot België (meerdere gefedereerde entiteiten die deze vergaderingen initiëren), het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Australië en daarbuiten. De OESO heeft meer dan 200 van dit soort recente processen geïdentificeerd waarbij overheden op alle bestuursniveaus een beroep doen op burgervergaderingen, jury’s, panels en andere deliberatieve processen om complexe beleidskwesties aan te pakken. Hij concludeert dat we getuige zijn van een ‘deliberatieve golf‘, zoals wordt bevestigd door de inventarisatie van deliberatieve processen in Europa door de ULB.
Deze participatieve en deliberatieve processen staan nog in de kinderschoenen. In feite zijn ze verre van perfect, zowel wat betreft de methodologie als de manier waarop ze door regeringen worden aangepakt. Wie bepaalt welke onderwerpen worden besproken en hoe? Welke experts spreken tot de groep? Hoe kunnen we ervoor zorgen dat de aanbevelingen van de groep worden uitgevoerd? Zijn de aanbevelingen voldoende geïnformeerd? Zijn de deelnemers echt representatief voor de bevolking?
De Franse klimaatconventie was bijvoorbeeld goed voorbereid en leverde zeer kwalitatieve aanbevelingen op. De retentiegraad van de diverse steekproef van 150 geworven burgers was zeer hoog. Toch zullen waarnemers je vertellen dat het proces gehaast was gezien de complexiteit van de kwestie, dat de experts te dicht bij elkaar stonden en dat de regering veel van de aanbevelingen van de burgers negeerde.
Het feit dat er zoveel wordt geprobeerd is echter opwindend. Overheden en maatschappelijke organisaties experimenteren met verschillende facilitatietechnieken die mensen in staat stellen om zinvolle beraadslagingen te houden, zelfs met sociale afstand. De stad Straatsburg heeft bijvoorbeeld Phil ontwikkeld, een mascotte die de meningen van mensen op straat registreert, de sociale afstand bewaart terwijl hij de meningen analyseert met behulp van algoritmen voor natuurlijke taalverwerking, en ze onmiddellijk deelt met gemeenteraadsleden en via een open dataplatform. Anderen proberen de media bij live evenementen te betrekken en een breder publiek te bereiken via online bijdragen. Er worden grote inspanningen geleverd, zoals nu in Estland, om hun impact te garanderen.
De democratie leert van deze nieuwe initiatieven, voorbij het paradigma van de representatieve democratie. Volgens Yale professor Hélène Landemore zijn we op weg naar een nieuwe, meer complete vorm van “open democratie”, waarbij burgers “op hun beurt vertegenwoordigen en vertegenwoordigd worden”. Bemoedigend is dat het vertrouwen in de overheid verbetert na vele jaren van erosie.
Democratie innoveert door collectieve intelligentie Naast het recente en veel gepubliceerde concept van deliberatie tussen kleine groepen burgers die willekeurig gekozen worden om de samenstelling van de algemene bevolking te weerspiegelen, zijn er andere interessante ontwikkelingen die voortkomen uit het laatste onderzoek naar de manier waarop collectieve intelligentie gemobiliseerd kan worden om publieke beslissingen vorm te geven.
De lockdown debatten in Londen, de burgerpanels en crowdsourcing van besluitvormingsprincipes tijdens de crisis, het Oekraïense Covid-gerelateerde open source inkoopinitiatief, Estland , het Duitse #WirvsVirus en EU hackathons, of UNESCO’s #DontgoViral crowdsourcing campagne, zijn allemaal nieuwe wegen ingeslagen. Voorbeelden als deze laten zien dat de zich ontvouwende crisis geen belemmering vormt, maar juist inspanningen aanmoedigt om de impact van overheden te versterken door de bijdragen van zoveel mogelijk mensen. In de komende jaren zullen we nog veel meer manieren zien om technologie en mensen te combineren om slimmere beslissingen te nemen.
Liberté Living Lab, Dreamocracy, Policy Lab de SciencePo ULB en CitizenLab verkennen ook nieuwe vormen van interactie tussen publieke en private overheden, waardoor alle soorten stakeholders online of offline kunnen bijdragen aan publieke besluitvorming.
We zien ook hoe de noodzaak van telewerken heeft bijgedragen aan het versterken van nieuwe manieren om horizontaal te organiseren en samen te werken, waardoor de weg is vrijgemaakt voor nog meer innovatie op de werkplek die zich binnenkort zal verspreiden naar de openbare ruimte. We zijn allemaal facilitators van collectieve intelligentie geworden, die synchrone en asynchrone momenten van overleg en besluitvorming in goede banen leiden, onze collega’s helpen zich te concentreren ondanks logistieke uitdagingen, en veel meer dan vroeger werken aan gedeelde documenten waardoor meerdere stemmen tegelijkertijd gehoord kunnen worden.
De democratie wordt op de proef gesteld. Maar we kunnen haar nog laten groeien.
Oorspronkelijk gepubliceerd in de krant Le Soir
Auteurs: Door Aline Muylaert [CitizenLab], Emilie Van Haute [Policy Lab / ULB], Jean de Renesse [Burgerzaal Brussel], Stephen Boucher [Dreamocracy], Rudy Cambier [Liberté Living Lab].
