Aanbevelingen van de eerste Waalse Deliberatieve Commissie

De eerste Waalse Deliberatieve Commissie bracht tussen oktober 2023 en februari 2024 10 parlementsleden en 30 burgers samen om het volgende onderwerp te behandelen: 

“Hoe kunnen de burgers van Wallonië op een permanente basis betrokken worden bij het besluitvormingsproces, zich inspirerend op de permanente burgerdialoog die bestaat in de Duitstalige gemeenschap, die gebaseerd is op loting?

Na 5 discussiesessies stelden de deelnemers een dertigtal aanbevelingen op, gegroepeerd in 4 hoofdgebieden, waarover ze stemden: 

1. Voortdurende dialoog met burgers
2. Besluitvormende commissies
3. Met betrekking tot alle burgerparticipatieprocessen
4. Populaire consulten

Gezien het feit dat : 

• Het permanente karakter van de burgerraad die in de Duitstalige gemeenschap is opgericht, betekent dat de rol van burgerparticipatie wordt versterkt en dat aanbevelingen beter worden opgevolgd;
• Het opvolgen van aanbevelingen van burgers is een grote uitdaging voor participatie, omdat het vertrouwen tussen het publiek en zijn vertegenwoordigers kan worden ondermijnd als er geen rekening mee wordt gehouden;
• dat het gezamenlijke werk van verkozenen en burgers nuttig is om relevante aanbevelingen te doen en verkozenen aan te moedigen deze over te nemen, en dat de totale afwezigheid van verkozenen in deze burgerraad in de Duitstalige gemeenschap als negatief wordt ervaren;
• Gekozen vertegenwoordigers zullen eerder hun verantwoordelijkheid nemen als ze openstaan voor ideeën en overwegingen die verder gaan dan de standpunten en belangen van hun politieke partijen;
• het feit dat burgervergaderingen in de Duitstalige gemeenschap zonder gekozen vertegenwoordigers gehouden worden, geeft burgers meer ruimte voor meningsuiting en vrijheid;
• het permanente karakter van het project kan sommige deelnemers ontmoedigen vanwege de buitensporige inzet die vereist is, en er moet daarom speciale zorg worden besteed aan het betrekken van deelnemers op de lange termijn.

De Deliberatieve Commissie beveelt aan :

1.1 Het opzetten van een permanente burgerdialoog op regionaal niveau, gebaseerd op de bestaande permanente burgerdialoog in de Duitstalige Gemeenschap, bestaande uit een permanente gemeenschappelijke raad, burgervergaderingen en gemeenschappelijke vergaderingen, als volgt:

1. De Permanente Gezamenlijke Raad

• de permanente gemengde raad is samengesteld uit 30 door het lot gekozen burgers die hebben deelgenomen aan de volks- of gemengde vergaderingen en 10 plaatsvervangers volgens criteria die de representativiteit van de Waalse bevolking waarborgen op basis van bestaande beste praktijken en ten minste geslacht, leeftijd, geografische spreiding en opleidingsniveau, met inbegrip van socioprofessionele categorieën;
• De burgers en plaatsvervangers die lid zijn van de Permanente Gezamenlijke Raad hebben een ambtstermijn van een jaar. De Permanente Gezamenlijke Raad wordt om de 6 maanden gedeeltelijk vernieuwd;
• De Permanente Gezamenlijke Raad prioriteert de te behandelen onderwerpen op basis van bestaande of te creëren instrumenten, met name een digitaal platform voor het verzamelen van meningen van burgers. De onderwerpen worden op een inclusieve manier verzameld, met name onder jongeren. De voorstellen worden besproken door technische deskundigen en deskundigen uit de praktijk. Burgers kunnen de voorstellen vervolgens steunen;
• De Permanente Gezamenlijke Raad bepaalt het aantal deelnemers aan de burgervergaderingen aan de hand van de te bespreken onderwerpen; 
• De Permanente Gezamenlijke Raad selecteert technische experts om input te leveren aan de Burger- of Gezamenlijke Vergadering;
• in het geval van een burgervergadering bepaalt de Gezamenlijke Raad een of meer tijdstippen voor bespreking met parlementsleden alvorens de aanbevelingen af te ronden; 
• Afhankelijk van het onderwerp beslist ze of ze een burgervergadering of een gemengde vergadering bijeenroept;
• Het organiseert het werk van de burger- en verenigde vergaderingen en volgt de aanbevelingen op;
• Binnen dit kader kan het voorstellen om de aanbevelingen van deze vergaderingen voor te leggen aan een regionale volksraadpleging;
• vermeldt de Permanente Gezamenlijke Raad de te bespreken onderwerpen en de praktische regelingen voor het uitnodigen van door het lot aangewezen burgers ;
• burgerinitiatieven of parlementaire initiatieven kunnen worden doorverwezen naar de Permanente Gezamenlijke Raad;

1. Burgervergaderingen

• de volksvergaderingen bestaan uit 50 tot 75 burgers die door het lot worden gekozen volgens criteria die de representativiteit van de Waalse bevolking garanderen op basis van bestaande beste praktijken en minstens geslacht, leeftijd, geografische spreiding, opleidingsniveau en socioprofessionele categorieën;
• Ze worden voor een specifiek thema opgericht bij besluit van de Permanente Gezamenlijke Raad;
• De burgervergaderingen beraadslagen over zaken die hen door de Permanente Gezamenlijke Raad worden voorgelegd;
• De Gezamenlijke Raad is van plan een of meer discussies met parlementsleden te organiseren, afhankelijk van de voortgang van de werkzaamheden van de burgerassemblees.

1. Paritaire Vergaderingen (huidige overlegcommissie – artikel 130 bis van het Reglement van het Parlement)

• De Gemengde Vergaderingen bestaan uit 10 afgevaardigden en 30 burgers die door het lot worden gekozen volgens criteria die de representativiteit van de Waalse bevolking garanderen op basis van bestaande beste praktijken en ten minste geslacht, leeftijd, geografische spreiding, opleidingsniveau en socioprofessionele categorieën;
• ze worden opgericht naar aanleiding van een parlementair of burgerinitiatief of een initiatief van de Permanente Gezamenlijke Raad;
• De Gemengde Burgervergadering beraadslaagt over zaken die haar worden toevertrouwd door de Permanente Gemengde Raad, de parlementsleden of de burgers;
• aanbevelingen 2.1, 2.3, 2.4, 2.7, 2.8 en 2.9 zijn van toepassing op de vorming en werking van voegsamenstellingen;

1.2 De werking van deze organen regelen door middel van een duidelijk reglement dat geïnspireerd is op het reglement van parlementaire commissies van het Parlement;

1.3. De transparantie van het proces bevorderen door op initiatief van het Bureau van het Parlement een digitaal platform op te zetten dat toegang biedt tot documenten en dossiers teneinde de leden van de organen te informeren over het behandelde onderwerp;

1.4. Houd voortdurend toezicht op het hele systeem om te zorgen voor voortdurende verbetering van de organisatie van deze organen en hun werkzaamheden, met inbegrip van hun interne reglement van orde. Voer ook na drie jaar een algemene evaluatie van het systeem uit;

1.5. Met betrekking tot de begroting dat : 

• Een vaste jaarlijkse begroting die door het Parlement wordt vastgesteld en goedgekeurd;
• De Permanente Gezamenlijke Raad wijst dit budget onafhankelijk toe;
• De begroting wordt opnieuw geëvalueerd in het licht van de in punt 1.4 genoemde evaluaties;

1.6. Follow-up van de aanbevelingen door middel van ten minste drie bijeenkomsten met leden van de Burgervergadering, vertegenwoordigers van de Gemeenschappelijke Permanente Raad, leden van de relevante parlementaire commissie en het (de) relevante lid (leden) van de regering (ministers). Het doel van deze bijeenkomsten is

• de presentatie van aanbevelingen door leden van de burger- of gemengde vergadering; 
• de mening van parlementsleden over deze aanbevelingen;
• opvolging van deze aanbevelingen, met opgave van redenen als ze niet worden opgevolgd.

Wanneer bepaalde aanbevelingen gedeeltelijk of niet door de parlementsleden worden overgenomen om redenen die de Permanente Gezamenlijke Raad relevant acht, kan hij alternatieve voorstellen formuleren om gemakkelijker met deze aanbevelingen rekening te kunnen houden;

Overwegende :

• de voortdurende deelname van dezelfde burgers en leden van het Europees Parlement in de loop van de sessies stimuleert reflectie van hoge kwaliteit;
• Omdat parlementsleden zich meer op hun gemak voelen bij het uitspreken van hun mening dan burgers die door het lot worden gekozen, kunnen ze ondanks zichzelf de discussies domineren als er geen actie wordt ondernomen;
• Ongeacht de kwaliteit van het werk van een deliberatieve commissie, kan de impact beperkt zijn als het niet bekend is bij de rest van de bevolking.

De Deliberatieve Commissie beveelt aan :

2.1. Bevorderen dat niet-gekozen leden van het publiek vóór de eerste vergadering worden opgeleid, met name over hoe deze vergaderingen werken, maar ook over het onderwerp dat wordt besproken, in aanvulling op de informatiesessies waarin de huidige opzet al voorziet;

2.2. Een optimale deelname van burgers en leden van het Europees Parlement in de loop van de tijd garanderen, met name door hen aan het begin van het proces zo volledig mogelijk te informeren over wat hun deelname vergt in termen van tijd en werk;

2.3. Burgers de mogelijkheid bieden om zich tijdens het proces te laten vervangen door hun plaatsvervanger, zoals het geval is voor parlementsleden.

2.4. Om leden in staat te stellen op afstand deel te nemen met behulp van IT-hulpmiddelen, in geval van overmacht;

2.5. De leden en plaatsvervangers van de beraadslagingscommissie zijn bij voorkeur de leden en plaatsvervangers van de parlementaire commissie die bevoegd is voor het onderwerp dat door de genoemde beraadslagingscommissie wordt behandeld;

2.6. Gelijke kansen voor leden en burgers om te spreken garanderen door een spreektijd voor leden vast te stellen en, indien nodig, door aan het begin van het proces een verbintenisverklaring te ondertekenen;

2.7. Publicatie van een samenvatting van de besprekingen tijdens elke vergadering van de overlegcommissie, met name om de plaatsvervangers te informeren; 

2.8.  Wijs een pagina toe aan de follow-up van aanbevelingen op de website van het Parlement, zodat de voortgang ervan kan worden bekeken, met een specifieke jaarlijkse mededeling over de follow-up van deze aanbevelingen en communiceer de resultaten van de overlegcomités via alle kanalen die het Parlement ter beschikking staan;

2.9. De leden in staat stellen het tijdschema voor de werkzaamheden van de overlegcommissie vast te stellen.

2.10. Dat de interventie van deskundigen wordt gevalideerd door de bevoegde organen van het Parlement, eventueel op voorstel van de Deliberatieve Commissie.

Gezien het feit dat :

• de nauwe band tussen burgers en hun vertegenwoordigers lijkt te vervagen;
• de onderwerpen die op de agenda staan voor publiek debat en burgerparticipatie worden meestal besloten zonder de burgers te raadplegen over hun eigen interessegebieden;
• De meningen van de experts kunnen de aanbevelingen van de deelnemers beïnvloeden;
• De mechanismen die de Walen betrekken bij de besluitvorming moeten toegankelijk zijn voor de bevolking in al haar diversiteit;
• de digitale kloof mag niet verhinderen dat bepaalde burgers deelnemen aan de openbare besluitvorming;
• Betere communicatie stroomopwaarts zal de diversiteit aan mensen die willen deelnemen vergroten;
• Betere communicatie tijdens en na het evenement zal helpen om het publiek te informeren en te mobiliseren, ook buiten de weinige deelnemers;
• Het is belangrijk dat burgers geïnformeerd worden over de opvolging van hun aanbevelingen of opmerkingen. De meeste participatiemechanismen in Wallonië voorzien weinig of geen opvolging van aanbevelingen. Een transparante opvolging en een degelijke behandeling van aanbevelingen kunnen deelnemers aanmoedigen en hun vertrouwen vergroten;
• de voor burgerparticipatie uitgetrokken budgetten moeten toereikend zijn om de doelstellingen te bereiken. Participatieprocessen hebben alleen kans van slagen als de kwesties die voor de burgers het belangrijkst zijn als prioriteit worden aangemerkt en er voldoende middelen voor worden uitgetrokken. De proliferatie van participatiemechanismen kan wenselijk zijn, maar de financiële en menselijke kosten die ermee gepaard gaan, moeten zo doeltreffend mogelijk worden beheerd. Afgezien van de toegekende bedragen moet worden gezorgd voor een optimaal beheer van de budgetten.

De Deliberatieve Commissie beveelt aan : 

3.1 Zorg voor een inclusieve oogst van de onderwerpen die van belang zijn voor burgers, via verschillende kanalen, waarbij technische deskundigen en mensen met ervaring uit de eerste hand betrokken zijn, mogelijk ook jongeren, en waarbij gebruik wordt gemaakt van verschillende, nog vast te stellen methoden; 

3.2. Zorg voor transparantie bij de keuze van deskundigen in participatieve processen, zodat er een verscheidenheid aan meningen is die de beste informatie voor de beslissing oplevert. Sta deelnemers toe deskundigen voor te dragen en betrek hen bij hun ; 

3.3. In de mate van het mogelijke de leden van participatieve processen bij loting selecteren wanneer deze een “mini-publiek” omvatten dat zo representatief mogelijk moet zijn voor de bevolking van een bepaald gebied, ook op sociaal-professioneel vlak, volgens dezelfde procedures als voor overlegcomités;

3.4. Neem de belemmeringen voor deelname weg, in het bijzonder door: de mogelijkheid van kinderopvang, de mogelijkheid om het werk op afstand te volgen in geval van overmacht, de betaling van reiskosten, een adequate deelnametoelage en andere faciliteiten. Gebruik uitnodigingsbrieven die meer informatie geven en nieuwsgierigheid stimuleren. Overweeg om het bijwonen van een 1e informatiesessie voorafgaand aan het participatieve proces verplicht te stellen, zodat burgers een geïnformeerde keuze kunnen maken om al dan niet deel te nemen. Overweeg ook samen met de federale overheid de mogelijkheid om een democratische feestdag in te voeren;

3.5.  Vergemakkelijk de deelname van mensen die niet digitaal geletterd zijn door ervoor te zorgen dat raadplegingen niet alleen online plaatsvinden, maar door het voor hen mogelijk te maken om op andere manieren bij te dragen;

3.6. Zorgen voor communicatie via meerdere kanalen over participatieprocessen, rekening houdend met de digitale kloof, door de openbare diensten (met inbegrip van de gemeenschapsmedia en de lokale media) aan te moedigen de participatiemechanismen van de burgers beter te verslaan. De mogelijkheid overwegen om de verplichting voor publieke zenders om parlementaire debatten uit te zenden uit te breiden tot de processen van gemengde of burgervergaderingen;

3.7. Maak het verplicht voor gekozen vertegenwoordigers om redenen en controleerbare rechtvaardiging te geven voor het verwerpen of accepteren van aanbevelingen van burgers;

3.7.bis. Vaststelling van een proces voor de monitoring van de tenuitvoerlegging van de aanbevelingen, waarbij de deelnemers in een educatieve hoedanigheid worden betrokken en waarbij wordt gezorgd voor een zo ruim mogelijke publiciteit, met inbegrip van persoonlijke ontmoetingen waar nodig;

3.8. Ervoor zorgen dat participatieprocessen goed worden beheerd, met voldoende financiële middelen, rekening houdend met de totale kosten van participatieprocessen. Zorg er daartoe voor dat aanbevelingen en raadplegingsmogelijkheden duidelijk worden geprioriteerd met het oog op efficiëntie. 3.9. Bestaande instrumenten gebruiken, waaronder digitale instrumenten, zoals toepassingen en “civic tech”-platforms, om breed te informeren en te raadplegen, zonder ons tot dit soort instrumenten te beperken om de digitale kloof te vermijden;

3.9. De burgerschapsvorming in het onderwijs versterken, in samenwerking met de Federatie Wallonië-Brussel, in het bijzonder door manieren te bestuderen om de schooldemocratie te versterken (klassenraden, leerlingenraden, afgevaardigden en de link leggen met onze politieke structuren).

Gezien het feit dat :

• Het aantal vereiste handtekeningen is momenteel erg hoog, wat het in de praktijk moeilijk maakt voor burgers om volksraadplegingen te houden;
• het risico bestaat dat bepaalde gevoelige kwesties geen goede collectieve beslissingen opleveren als ze worden onderworpen aan de directe mening van de bevolking;
• de formulering van een vraag die wordt voorgelegd aan een volksraadpleging de uitkomst kan beïnvloeden en dat de keuze van wie de vraag opstelt daarom belangrijk is;
• Alleen antwoorden met ja of nee stelt ons niet in staat om de mening van de bevolking over alle soorten onderwerpen correct te verzamelen. Een genuanceerder antwoord zou gepast zijn voor vragen die zich niet goed lenen voor binaire antwoorden;
• Het is belangrijk dat de vraag die aan het publiek wordt gesteld, wordt geformuleerd in termen en taal die voor iedereen toegankelijk zijn;
• Het is belangrijk dat het publiek goed geïnformeerd wordt over de kwestie in kwestie, zodat het een weloverwogen keuze kan maken;
• Om een voldoende grote opkomst te garanderen, moet het publiek goed geïnformeerd zijn wanneer een volksraadpleging wordt georganiseerd. Een lage opkomst kan de legitimiteit van een volksraadpleging verzwakken;
• als burgers betrokken worden bij een volksraadpleging en er geen rekening wordt gehouden met de resultaten van de stemming, bestaat het risico dat het gevoel van frustratie en wantrouwen van het publiek ten opzichte van de politiek nog verder toeneemt.

De Deliberatieve Commissie beveelt aan :

4.1. De regionale volksraadplegingen aanmoedigen, in het bijzonder onder de auspiciën van de Permanente Gemeenschappelijke Raad, en het aantal vereiste handtekeningen van burgers en het vereiste percentage in Waalse kieskringen in overweging nemen om de juiste maatregel te vinden om ervoor te zorgen dat dit mechanisme vaker wordt gebruikt; 

4.2. De mogelijkheid openen van regionale volksraadplegingen waarbij de deelnemers een getrapte respons kunnen geven (bijvoorbeeld op een schaal van 1 tot 6). 4.3. De voor volksraadpleging voorgelegde onderwerpen voorleggen aan de in punt 1.1.a. bedoelde Permanente Gezamenlijke Raad, vergezeld van deskundigen, zodat deze de gekozen antwoordmethode (ja/nee of schaal) kan bepalen, alsmede de formulering van de vragen die uiteindelijk door het Constitutioneel Hof worden gevalideerd; 

4.3. Geef het publiek informatie in lekentaal, waarbij de argumenten op evenwichtige wijze worden gepresenteerd. Dit voorlichtingsmateriaal zou kunnen worden opgesteld door een burgervergadering of een gemengde vergadering zoals beschreven in punt 1.1. De beraadslagingen van de vergadering die is bijeengeroepen om een bepaald onderwerp te bespreken en die betrekking hebben op elk voorstel, zouden als informatiemateriaal aan het publiek worden gepresenteerd; 

4.4. Evalueren of het mogelijk en relevant is de grondwet te wijzigen om volksraadplegingen waar nodig bindend te maken;