Ligt onze redding in decentralisatie, zoals Geert Noels van Econopolis in deze kolommen voorstelt, of in het overdragen van onze soevereiniteit aan Europa? Eerder in beide samen, dankzij de deelname en het vertrouwen van veel spelers. Dit is waarom.
Wist je dat de Economist Intelligence Unit België als een “onvolmaakte democratie” heeft geclassificeerd in zijn laatste Democratie Index die begin deze maand werd gepubliceerd?(1) Het is je niet kwalijk genomen: de Franstalige Belgische pers heeft het niet vermeld. Toch is er reden tot ongerustheid. Ver achter Botswana en Kaapverdië staat het Koninkrijk op de 32e plaats van 167 landen, met een magere democratische score van 7,78 op 10. Toegegeven, Noord-Korea, laatste op de ranglijst, is nog ver weg. Maar het lijkt niemand te storen dat ons land de afgelopen 11 jaar gestaag naar beneden is gezakt op de ranglijst, afgezien van een sprong van een tiende punt dit jaar.
In deze context is de vraag naar de effectiviteit van macht op lokaal, nationaal en Europees niveau essentieel. Maar het is niet de overdracht van bevoegdheden van boven naar beneden die het antwoord is op onze problemen en het wantrouwen van de burgers, het is de manier waarop we onder en boven combineren, en alles wat daarmee samenhangt.
Vertrouwen herstellen vereist participatie
Om dit beter te begrijpen, kun je onze roemloze ranking vergelijken met een andere recente publicatie die ook onopgemerkt is gebleven, de Edelman(2) “vertrouwensbarometer”. De editie van 2018, een jaarlijkse wereldwijde studie die half februari wordt gepresenteerd, onthult dat het vertrouwen in regeringen, maar ook in bedrijven, ngo’s en de media voor het zesde achtereenvolgende jaar ernstig afneemt in Europa. “Onze democratie is gebrekkig en het vertrouwen staat op halve kracht, niets nieuws onder de zon”, zou je kunnen denken? Maar het negeren van de onderliggende redenen voor deze aanhoudende daling is een recept voor verkeerde diagnoses.
Een groeiend aantal Europese burgers heeft het gevoel dat de democratie niet langer in staat is om aan hun behoeften te voldoen, en dit wantrouwen groeit op alle bestuursniveaus(3). Maar op de vraag of ze de voorkeur zouden geven aan een “technocratische”, “autoritaire” of “participatieve” regering, kiest de overgrote meerderheid in Europa voor participatie, terwijl een meerderheid in Oost-Europa de voorkeur geeft aan een autoritair regime.
Het is op deze hoop op participatie dat we moeten reageren. Zoals de Edelman Group concludeert, “om het vertrouwen en het geloof in het systeem te herstellen, moeten instellingen afstand nemen van hun traditionele rollen en toewerken naar een meer geïntegreerd model dat mensen in het hart van het systeem plaatst en inspeelt op hun angsten”.
In feite is het deze behoefte aan participatie die België zo’n gemengde score opleverde in de Democratie Index, aangezien België op het vlak van politieke participatie slechts gemiddeld scoorde (5/10), en nauwelijks beter op het vlak van burgercultuur (6,88/10).
Zet alle overheidsniveaus in de positie van innovatiekampioenen
Een ander recent onderzoek in Denemarken toonde aan dat innovatie in de publieke sector ontstaat en zich verspreidt tussen verschillende overheidsniveaus(4). Het is de eerste wereldwijde statistiek over overheidsinnovatie waaruit blijkt dat vier van de vijf nieuwe ideeën voortkomen uit actieve samenwerking tussen verschillende overheidsactoren, met bedrijven, burgers, universiteiten en het maatschappelijk middenveld, in die volgorde.
Verre van een eenzijdige machtsoverdracht van bovenaf of een blind vertrouwen in de burgerij van onderop, is de les die we uit dit alles moeten trekken dat het alternatief voor de autoritaire en populistische verleiding, de uitweg uit het debat over de juiste plaats van soevereiniteit, is om het hele politieke systeem open te stellen voor meer participatie. Dit is de manier om vertrouwen, legitimiteit en effectiviteit op te bouwen.
Natuurlijk is het lokale niveau een bevoorrechte plaats voor innovatie, maar als we de hogere niveaus hun prerogatieven ontnemen, en in het bijzonder hun vermogen om innovaties met elkaar te verbinden en ze ‘op schaal’ in te zetten, dan lopen we het risico de wereld van eilanden van innovatie opnieuw uit te vinden die briljante stadstaten zoals Venetië of Florence ooit hadden, open voor de wereld maar rijkdom accumulerend in hun centrum.
Neem de prestaties van onze onderwijssystemen als voorbeeld van hoe redding niet zal komen van Antwerpen, Brussel, Vlaanderen of Finland alleen, maar van samenwerking tussen al deze niveaus, inclusief een actieve rol voor de Europese Unie.
In tegenstelling tot de rest van de wereld neemt het vertrouwen in de overheid in China sterk toe. 84% van de ondervraagden is tevreden over hun regering, tegenover 33% in Frankrijk en 46% in Zweden bijvoorbeeld. Laten we inspelen op het verlangen van mensen naar participatie, naar meer innovatie, voordat we de verkeerde strijd voeren en een verlangen naar “sterke” nationale regimes creëren.
(1) Democratie-index 2017
(2) 2018 Edelman Trust Barometer – wereldwijd rapport
(3) Volgens de World Values Survey
(4) Publieke sector Innovatie Barometer, Centrum voor Offentlig Innovatie
Oorspronkelijk gepubliceerd in L’Echo
Auteur: Stephen Boucher
