Deliberatieve Commissie: het Waals Parlement innoveert in het licht van de democratische crisis

Op 24 februari 2024 liep de eerste deliberatieve commissie van het Waalse parlement ten einde. Sinds oktober 2023 hebben 10 parlementsleden en 30 door het lot gekozen burgers zich gebogen over de netelige kwestie van de democratische crisis. Hun voorstellen, gepubliceerd in maart 2024, zouden wel eens een kleine revolutie kunnen betekenen.

De laatste Iweps-barometer schetste een somber beeld: het vertrouwen van de Waalse burgers in hun instellingen daalde met 30%. Het signaal dat werd gegeven bij de lancering van de eerste Waalse Deliberatieve Commissie was echter precies het tegenovergestelde: meer dan 12% van de burgers die gevraagd werden om deel te nemen, reageerden positief. Dat is meer dan de overgrote meerderheid van andere initiatieven. De Klimaatconventie voor burgers in Frankrijk bijvoorbeeld haalde amper 4%. 

De Waalse uitzondering stopt daar niet. Eenmaal aan het proces begonnen, verliet slechts één burger het avontuur. Een opmerkelijk niveau van betrokkenheid gezien de verwachte investering. “Als politicoloog die gewoonlijk desinteresse en conflicten bestudeert, zie ik bij mijn vertrek hier dat er nog steeds bewijzen zijn van het tegendeel, bewijzen van interesse van burgers en van het zoeken naar consensus”, zei academicus Christoph Niessen toen hij geïnterviewd werd door de deelnemers aan de deliberatieve commissie. Hoewel burgers inderdaad politiek gedesillusioneerd zijn, willen ze toch meer betrokken worden. Volgens de studie “Les Belges haussent leur voix” (Belgen verheffen hun stem) zeggen meer dan twee op drie burgers voorstander te zijn van hervormingen om de bevolking nauwer te betrekken bij de besluitvorming.

Burgersparticipatie is een waardevol instrument in het licht van polariserende meningen en de erosie van de legitimiteit van vertegenwoordigers. Het is echter een dubbelzijdig zwaard. In mei vorig jaar stond er in Le Soir het artikel “Burgersparticipatie in België: een verpletterend rapport”. Experts sloegen alarm: de aanbevelingen van burgers werden nauwelijks of helemaal niet in overweging genomen door de gekozen vertegenwoordigers. Het resultaat is dat participatie steeds meer teleurgestelde burgers oplevert, wat het tegenovergestelde is van het verwachte effect.

Een manier om het potentieel van participatieve democratie te benutten zonder in de valkuilen van de nadelen te trappen, is door de link tussen participatie en politieke instellingen te versterken. België is hierin pionier geweest, met twee internationaal erkende modellen, elk met een andere strategie: enerzijds nodigen de Deliberatieve Commissies in de Brusselse regio gekozen vertegenwoordigers uit om samen met burgers aanbevelingen te co-creëren, waardoor het voor hen gemakkelijker wordt om deze aanbevelingen over te nemen en uiteindelijk te implementeren. Anderzijds heeft de Duitstalige gemeenschap een permanent burgerraad opgezet die de aanbevelingen in de loop van de tijd bewaakt.

In januari 2024, toen de kamer van volksvertegenwoordiging de mogelijkheid om Deliberatieve Commissies te organiseren aannam, commentarieerde de schrijver David Van Reybrouck, die bij deze kwesties betrokken is, het volgende: “Eens-off panels zijn prima, maar een permanente burgerraad, zoals in de Duitstalige Gemeenschap, is zelfs beter.” Wij droomden ervan, het Walloon Deliberative Committee deed het! De Walloon deelnemers stellen een permanente raad voor, geïnspireerd door het model van de Duitstalige Gemeenschap, maar met een Brusselse mix van gekozen vertegenwoordigers en burgers.

Deze eerste aanbeveling wordt ondersteund door zo’n dertig voorstellen die sterke antwoorden bieden op de uitdagingen van participatie. Onder andere het verlagen van de handtekeningen drempel om het gemakkelijker te maken om populaire raadplegingen te starten. Deze zijn een effectief instrument om de bredere bevolking te betrekken, maar worden vrijwel niet gebruikt vanwege de ontmoedigende voorwaarden om ze te starten. De Walloon deelnemers stelden ook voor om een graduele of “preferendum” stemming toe te staan tijdens populaire raadplegingen, wat meer nuance zou bieden dan een simpel ja/nee stem. Tot slot nodigt deze Deliberatieve Commissie uit om het referendum op regionaal niveau te overwegen, met de wens om een debat over dit onderwerp te stimuleren, ondanks de ongrondwettelijkheid ervan.

Hoewel de aanbevelingen die door deze Deliberatieve Commissie zijn geproduceerd geen wettelijke kracht hebben, geeft de kwaliteit van de betrokkenheid van de parlementariërs naast de burgers reden om te hopen op een positief resultaat. “Ik wil dat jullie weten dat, waar we ook staan na deze verkiezingen, wij de hoeders zullen zijn van de aanbevelingen die we hier allemaal hebben goedgekeurd”, besloot de voorzitter van de Deliberatieve Commissie, Marie-Martine Schyns, tijdens de laatste vergadering.

Indien aangenomen, zouden deze ambitieuze aanbevelingen het Waals Parlement positioneren als het centrum van een nieuwe golf van democratische innovatie, die effectief burgers en vertegenwoordigers weer met elkaar zou verzoenen.