Deliberatieve commissies zijn een gemengd model van burgerparticipatie, geïnitieerd in België, waarin parlementariërs en burgers die door loting zijn gekozen, beraadslagen om aanbevelingen te formuleren over een bepaald onderwerp.
Deliberatieve commissies zijn opgezet in verschillende assemblees in België:
- In december 2019 in het Parlement van de Brusselse Hoofdstedelijke Regio en het Brussels Franstalige Parlement (COCOF).
- In oktober 2020 heeft het Waals Parlement de mogelijkheid aangenomen om deliberatieve commissies te organiseren. De eerste Waalse deliberatieve commissie zal echter pas in oktober 2023 plaatsvinden.
- In januari 2024 heeft de Kamer van Volksvertegenwoordigers een amendement op haar regels aangenomen, waarmee de organisatie van “gezamenlijke commissies” mogelijk wordt, die parlementsleden en burgers bijeenbrengt volgens het model van de Deliberatieve Commissies. Er is echter nog geen gezamenlijke commissie opgezet in de Kamer van Volksvertegenwoordigers.
Deliberatieve commissies zijn op een bepaalde manier geïntegreerd in de gewone activiteiten van parlementen, naast de traditionele parlementaire commissies. Leden van het parlement hebben gestemd voor de oprichting ervan, en hun werking is vastgelegd in het reglement van orde van de assemblees die ze gebruiken.
Het onderwerp dat via een petitie wordt ingediend, moet voldoen aan een aantal acceptabiliteitscriteria: in het bijzonder kan het Parlement voorstellen uitsluiten die duidelijk onbeleefd of beledigend zijn, die niet binnen zijn bevoegdheid vallen of die fundamentele rechten zouden schenden. Zodra dit is gecontroleerd, wordt een deliberatieve commissie opgestart.
Deliberatieve commissies bestaan voor driekwart uit burgers die door loting zijn gekozen en voor een kwart uit gekozen vertegenwoordigers. Het exacte aantal varieert afhankelijk van de betrokken assemblees en hun grootte:
- In het Parlement van de Brusselse Hoofdstedelijke Regio bestaan de deliberatieve commissies uit 15 parlementsleden en 45 burgers.
- In het Brussels Franstalige Parlement (COCOF) bestaan de deliberatieve commissies uit 12 parlementsleden en 36 burgers.
- In het Waals Parlement bestaan de deliberatieve commissies uit 10 parlementsleden en 30 burgers.
Burgers worden door loting geselecteerd om de diversiteit van de bevolking te weerspiegelen, volgens leeftijd, geslacht, opleidingsniveau en geografische spreiding. In Brussel, een officieel tweetalige regio, wordt ook het taalcriterium in overweging genomen en strekt de loting zich uit buiten het electoraat om ook mensen boven de 16 jaar en buitenlandse bewoners op te nemen.
De parlementaire leden van een deliberatieve commissie weerspiegelen de balans van politieke groepen binnen de betreffende assemblee. Bijvoorbeeld, de eerste Waalse deliberatieve commissie bestond uit 3 PS-parlementsleden, 3 MR-parlementsleden, 2 Écolo-parlementsleden, 1 Les Engagés-parlementslid en 1 PTB-parlementslid, in overeenstemming met de verhouding van deze politieke groepen binnen de assemblee.
In theorie zijn de parlementsleden die deelnemen aan de deliberatieve commissies de leden van de vaste parlementaire commissie die zich bezighoudt met het betreffende onderwerp. In Wallonië, bijvoorbeeld, behandelde de eerste deliberatieve commissie die plaatsvond tussen 2023 en 2024 een onderwerp dat gerelateerd was aan de Parlementaire Commissie voor Algemene Zaken. Het waren dus de parlementaire leden van de Commissie Algemene Zaken die zouden zetelen in de deliberatieve commissie. De regels die de deliberatieve commissies regelen, stipuleren echter dat parlementsleden een vervanger mogen aanwijzen om in hun plaats te zitten. In de praktijk zijn het dus de parlementsleden van elke politieke groep die het meest gemotiveerd en geïnteresseerd zijn in het onderwerp die deelnemen.
Het werk van een deliberatieve commissie volgt drie fasen:
- Informatie over het onderwerp van experts en externe sprekers;
- Deliberaties in kleine groepen;
- Ten slotte, amendementen en stemming over de voorstellen in parlementaire stijl.
Naast deze klassieke voortgang van burgerassemblees is er een groot verschil: in elke fase werken de gekozen vertegenwoordigers actief samen met de burgers. Een goede begeleiding van deze deliberatie tussen gekozen vertegenwoordigers en burgers is een sleutelfactor voor het succes van een deliberatieve commissie.
Het einde van een deliberatieve commissie wordt gemarkeerd door een stemming door parlementsleden en burgers over de aanbevelingen die zijn geproduceerd. Deze stemming gebeurt in 4 fasen:
- Burgers stemmen via een geheime stemming over elke aanbeveling;
- Het resultaat van de stemming van de burgers wordt bekendgemaakt;
- Parlementsleden stemmen openbaar met kennis van het resultaat van de stemming van de burgers;
- Parlementsleden moeten zich verantwoorden als de meerderheid van hun stemmen afwijkt van die van het algemene publiek.
Deze stemming door parlementsleden en het algemene publiek heeft geen directe juridische kracht. Het doel is om de acties die worden ondernomen op basis van deze aanbevelingen te informeren wanneer ze worden onderzocht door de parlementaire vaste commissie en de plenaire zitting van het parlement.
De deliberatieve commissies in de Brusselse Regio en Wallonië hebben een duidelijk opvolgingsproces:
- De geproduceerde aanbevelingen moeten worden onderzocht door de vaste parlementaire commissie die zich bezighoudt met het betreffende onderwerp (bijvoorbeeld, de aanbevelingen van de eerste Waalse Deliberatieve commissie, die zich met burgerparticipatie bezighield, werden behandeld door de Parlementaire Commissie voor Algemene Zaken).
- Als deze parlementaire vaste commissie van mening is dat één of meer aanbevelingen niet binnen haar bevoegdheid vallen, worden deze aanbevelingen doorverwezen naar de relevante vaste commissie.
- Binnen 6 maanden na het einde van een deliberatieve commissie, stelt de parlementaire vaste commissie een verslag op waarin de voorgenomen acties voor elke aanbeveling worden uiteengezet. Als de zaak is doorverwezen naar een andere vaste commissie, wordt de termijn met drie maanden verlengd.
- Het verslag van de Vaste Commissie wordt onderzocht tijdens een plenaire zitting van het Parlement.
De 5 voordelen van deliberatieve commissies
- Het toestaan van burgerinitiatieven: deliberatieve commissies kunnen worden geactiveerd door middel van een petitie met een relatief lage drempel voor het aantal vereiste handtekeningen. Dit mechanisme geeft burgers echte macht om de agenda te bepalen.
- Versterking van de betrokkenheid bij de aanbevelingen: In tegenstelling tot de meeste participatie-initiatieven worden gekozen vertegenwoordigers uitgenodigd om samen met burgers de aanbevelingen te delibereren en mede te ontwikkelen. Het betrekken van parlementsleden vanaf het begin van het proces versterkt hun betrokkenheid bij de aanbevelingen en maakt het gemakkelijker om deze te implementeren.
- Zorgen voor opvolging: De geproduceerde aanbevelingen moeten worden onderzocht door een parlementaire commissie en vervolgens door een plenaire zitting van het parlement. Parlementsleden moeten een verslag opstellen waarin de voorgenomen acties voor elke aanbeveling worden uiteengezet. Dit is een grote stap vooruit vergeleken met de meeste participatie-initiatieven, die deze opvolging vaak verwaarlozen.
- Versterking van de participatieve democratie: Deliberatieve commissies zijn geïntegreerd in de gewone activiteiten van parlementen. Hun werking is verankerd in het reglement van orde van de assemblees die ze gebruiken. Deze institutionalisering stelt burgers in staat om door de tijd heen deel te nemen, met de voordelen van een duidelijk kader en blijvende middelen: allemaal ingrediënten die helpen de kwaliteit en impact van participatie te versterken.
- Het dichterbij brengen van gekozen vertegenwoordigers en burgers: Evaluatievragenlijsten tonen aan dat een meerderheid van de gekozen vertegenwoordigers en burgers een positieve mening heeft over de wederzijdse uitwisseling die ze hadden. Het publiek ging weg met een gunstigere mening over het werk van hun gekozen vertegenwoordigers. De betrokkenheid van parlementsleden helpt hen ook om zich meer te verdiepen in co-constructie met burgers.
