Deliberatieve commissies: beschouwingen over het stemproces

Het einde van een deliberatieve commissie wordt gemarkeerd door een stemming van parlementariërs en burgers over de aanbevelingen die zijn opgesteld. In de loop van de Brusselse en Waalse overlegcommissies blijft deze stemprocedure ter discussie staan.

De bedoeling van de Brusselse stichters van de Deliberatieve Commissies was om parlementariërs en burgers op dezelfde manier en in het openbaar te laten stemmen. Sommige grondwetdeskundigen vreesden echter dat burgers gevraagd zou worden om op dezelfde manier te stemmen als verkozen vertegenwoordigers in een vergadering. Ze bedachten daarom een procedure om burgers weer stemrecht te geven zonder ze op dezelfde manier te laten stemmen als gekozen vertegenwoordigers:

1. Burgers stemmen in het geheim;
2. De uitslag van de stemming onder de burgers wordt bekendgemaakt;
3. Parlementsleden stemmen in het openbaar en zijn op de hoogte van de uitslag van de stemming onder de burgers;
4. Parlementsleden moeten zich verantwoorden als de meerderheid van hun stemmen afwijkt van die van het grote publiek. 

Met deze procedure krijgen parlementariërs, zelfs als ze het laatste woord hebben, gezonde druk van burgers om hun stem te sturen.

Sindsdien lijkt de terughoudendheid van constitutionalisten te zijn veranderd, en wordt er in Brussel serieus overwogen om gekozen vertegenwoordigers en burgers op dezelfde manier te laten stemmen, in het openbaar. Er zou geen probleem zijn om burgers hetzelfde stemrecht te geven, aangezien het systeem in ieder geval raadgevend zou zijn.

De eerste deliberatieve commissie van Wallonië, die zich richtte op het onderwerp burgerparticipatie, kreeg de kans om het vraagstuk van stemmen te debatteren. De reflecties waren op zijn minst interessant. De argumenten die door de deelnemers werden uitgewisseld, nuanceren de Brusselse ambitie voor een openbare stemming voor zowel gekozen vertegenwoordigers als burgers. Een significant percentage van de burgerdeelnemers uitte bezorgdheid over het openbaar maken van hun stem.

In tegenstelling tot gekozen vertegenwoordigers, die verantwoordelijk zijn voor hun acties, zijn burgers niet per definitie publieke figuren. Bij gevoelige kwesties, zo gaven sommige deelnemers aan, zou het lastig zijn om burgers die door loting zijn gekozen te vragen om hun mening openbaar te geven, zonder angst voor externe druk of impact op hun privéleven. Hoewel ze voor gelijke stemrechten voor parlementsleden en burgers waren, leidde de moeilijkheid van een openbare stemming voor niet-gekozenen ertoe dat ze dit voorstel verwierpen.

Om gelijkheid in het stemmen tussen burgers en gekozen vertegenwoordigers te bereiken zonder burgers bloot te stellen, stelt Dreamocracy een derde weg voor: laat gekozen vertegenwoordigers en burgers op dezelfde manier stemmen, maar via een geheime stemming. Dit is wat de Ierse Constitutionele Conventie heeft gedaan.

De geheime stemming heeft ook een ander voordeel voor parlementsleden: het vermindert de druk van partijdiscipline, die de vrijheid van hun stem zou kunnen belemmeren. Binnen de Brusselse deliberatieve commissies was deze partijdiscipline vooral zichtbaar tijdens de stemmingsfases: “de co-creatie verdwijnt omdat de parlementsleden langs partijlijnen stemmen”, meldt een openbare functionaris die verantwoordelijk is voor het systeem.

De geheime stemming aan het einde van het proces, zoals toegepast door de Ierse Constitutionele Conventie, kan een deel van het antwoord zijn. Als de deliberatie de mening van de gekozen vertegenwoordigers over een onderwerp heeft veranderd en deze verschilt van de positie die door hun partij wordt verdedigd, kunnen de parlementsleden dus vrijer stemmen volgens hun eigen overtuigingen.