Hybride raadplegingsprocessen: burgers en gekozen vertegenwoordigers samenbrengen voor een beter overheidsbeleid

Hybride participatieprocessen zijn initiatieven die directe deliberatie mogelijk maken tussen gekozen vertegenwoordigers en burgers om samen voorstellen te ontwikkelen, samen in dezelfde ruimte.

Andere termen worden ook synoniem gebruikt: gemengde mini-publieken, gemengde deliberatieve fora, hybride gekozen/burgerprocessen, enz.

De laatste jaren is er een explosie van burgerparticipatie op alle bestuursniveaus: participatieve begrotingen, burgerraden, wijkraden, jongerenraden, klimaatconventies, enz. Deze initiatieven zijn bedoeld als antwoord op de crisis van de representativiteit en het groeiende wantrouwen van burgers in de politiek. Maar maakt burgerparticipatie haar beloften echt waar? 

Afgelopen mei kopte Le Soir “Burgerparticipatie in België: een vernietigend rapport”. Experts luidden de noodklok: de aanbevelingen van burgers worden niet of nauwelijks in overweging genomen door de verkozenen die ze ontvangen. De voorbeelden van de Convention Citoyenne pour le Climat in Frankrijk en de G1000 in België zijn bijzonder emblematisch. Slechts 12% van de maatregelen van de Franse Conventie werden ongewijzigd overgenomen en geen enkel voorstel van de G1000 had echt invloed op de Belgische politieke agenda. Het resultaat is dat, in tegenstelling tot het verwachte effect, participatie meer en meer teleurgestelde burgers oplevert. 

Geconfronteerd met deze situatie bieden gemengde participatieregelingen een interessante oplossing: wat als gekozen vertegenwoordigers rechtstreeks zouden deelnemen aan het opstellen van aanbevelingen met burgers, om hun eigenaarschap te versterken? In plaats van de aanbevelingen aan het einde van het proces als een vreemd orgaan te ontvangen, worden de verkozen vertegenwoordigers medevormgevers, wat de implementatie ervan zou moeten vergemakkelijken.

Het dichterbij brengen van gekozen vertegenwoordigers en burgers is niet eenvoudig. De meeste participatie-initiatieven sluiten gekozen vertegenwoordigers uit van discussies met burgers om hun invloed te beperken en de vrijheid van discussie te garanderen.

Beoefenaars en academici vragen zich af of de eenvoud waarmee gekozen vertegenwoordigers het openbare woord gebruiken, hen in staat zou kunnen stellen de discussies met burgers te domineren. Het risico is dat de geproduceerde aanbevelingen uiteindelijk de wil van de gekozen vertegenwoordigers weerspiegelen in plaats van die van het publiek.

Het risico dat gekozen vertegenwoordigers de discussies met burgers domineren is reëel, maar kan worden beheerd. Recente ervaringen met deliberatie tussen gekozen vertegenwoordigers en burgers bieden waardevolle lessen voor het in balans brengen van de uitwisseling tussen gekozen vertegenwoordigers en burgers. Men moet minstens aandacht besteden aan de volgende succesfactoren:

• Een voldoende laag aantal gekozen vertegenwoordigers: een recente studie (Grönlund et al., 2022) toont aan dat onder een bepaald aantal gekozen vertegenwoordigers, zij geen negatieve invloed meer hebben op de kwaliteit van de deliberatie met burgers. Het behouden van een laag aantal gekozen vertegenwoordigers zou daarom het mogelijk maken om de dialoog tussen gekozen vertegenwoordigers en burgers in balans te houden.
• Voldoende tijd voor burgers: het toepassen van dezelfde procedure voor burgers en gekozen vertegenwoordigers riskeert soms de voorkeur aan de laatstgenoemden te geven, die zich vaak gemakkelijker uitdrukken. Door alleen voor burgers voorbereidingstijd toe te staan, kunnen zij zich beter voorbereiden en dan de deliberaties ingaan met gekozen vertegenwoordigers die beter uitgerust zijn en op gelijke voet staan.
• Ervaren facilitators: het balanceren van de bijdragen van gekozen vertegenwoordigers, die experts zijn in publieke communicatie, vereist, meer dan bij andere participatie-initiatieven, actieve en voldoende zekere begeleiding om het kader te behouden.
• Ook voorbereiding van gekozen vertegenwoordigers: hoewel zij gewend kunnen zijn om met burgers over kwesties te discussiëren, is dit soort uitwisseling tussen gelijken vaak nieuw voor gekozen vertegenwoordigers. Om hun rol en het voorgestelde kader te verduidelijken en zo de kwaliteit van de discussies tussen gekozen vertegenwoordigers en burgers te verbeteren, is het belangrijk om voorbereidingstijd met hen in te plannen voor de vergaderingen.
• Waardering van complementariteit: een valkuil zou zijn om in het antagonisme van “expert gekozen vertegenwoordigers” en “niet-expert burgers” te vervallen, waarbij de ene impliciet de andere moet instrueren. Integendeel, het is belangrijk om de complementaire aard van expertise te benadrukken. Dit versterkt de gelijkwaardige relatie tussen gekozen vertegenwoordigers en burgers en de legitimiteit van ieder van hen.

Aan de andere kant zijn er echte voordelen te behalen door gewone burgers en gekozen vertegenwoordigers samen te laten werken. Het kan:

• Het makkelijker maken voor gekozen vertegenwoordigers om zich de aanbevelingen eigen te maken: door gekozen vertegenwoordigers uit te nodigen om samen met burgers co-creatie te doen in plaats van voorstellen aan het einde van het proces te ontvangen, zal het voor hen gemakkelijker zijn om zich deze voorstellen eigen te maken. Deze grotere betrokkenheid zal de implementatie van de voorstellen vergemakkelijken.
• Gekozen vertegenwoordigers en burgers dichter bij elkaar brengen: door gekozen vertegenwoordigers en burgers samen te brengen in een evenwichtige en positieve setting, helpt het vooroordelen te doorbreken. Burgers kunnen een groter gevoel van verbondenheid met hun vertegenwoordigers ontwikkelen en beter begrijpen wat hun realiteit is. Het betrekken van gekozen vertegenwoordigers kan ook misvattingen over participatie en de bijdrage die burgers kunnen leveren aan besluitvorming deconstrueren.
• De stevigheid van de voorstellen versterken: na de Franse Burgerklimaatconventie zagen we bijvoorbeeld dat politici en lobbygroepen de door burgers gemaakte aanbevelingen ondermijnden. Gekozen vertegenwoordigers direct betrekken bij het opstellen van de voorstellen zou dit fenomeen kunnen voorkomen. Gekozen vertegenwoordigers zouden uitgenodigd worden om eventuele bezwaren te uiten, niet om de voorstellen te ondermijnen, maar om compromissen te vinden en blokkades te overwinnen.
• Een cultuur van participatie binnen de instellingen bevorderen: tijdens de 6 deliberatieve commissies die sinds 2019 in het Brussels Parlement hebben plaatsgevonden, hebben veel parlementsleden deelgenomen aan dit mechanisme waarbij parlementariërs en burgers via loting worden samengebracht. We kunnen aannemen dat deze directe en massale blootstelling van gekozen vertegenwoordigers aan deze initiatieven hun kijk op de rol van burgers in de politiek zal veranderen en de cultuur van participatie binnen de instellingen zal verspreiden.

Gemengde participatieve processen die gekozen vertegenwoordigers en burgers samenbrengen, vormen momenteel een minderheid van de participatie-initiatieven. Echter, steeds meer projecten bewegen in deze richting en nodigen gekozen vertegenwoordigers uit om deel te nemen aan discussies met burgers:

• 2013 – 2014: Eerste Constitutionele Conventie, Ierland
• Sinds 2015: Politieke taakcommissies, Gentofte, Denemarken
• Sinds 2016: Gemengde vergaderingen in de gemeente Korsholm, Finland
• Sinds 2019: Deliberatieve Commissies, België
• Sinds 2023: Gecombineerde Algemene Vergadering in Poitiers, Frankrijk
• Sinds 2023: Hallo Bundestag initiatief, Duitsland

Er zijn vast meer. Deel ze gerust met ons: info@dreamocracy.eu.

Deliberatieve Commissies zijn een gemengd model van burgerparticipatie in België, waarbij parlementariërs en door loting geselecteerde burgers delibereren om aanbevelingen te formuleren over een bepaald onderwerp. Ze werden gelanceerd in de Brusselse regio in 2019 en in de Waalse regio in 2023. Er zijn al 8 Deliberatieve Commissies opgezet in verschillende Belgische assemblees, waardoor dit land een koploper is in gemengde systemen die gekozen vertegenwoordigers en burgers samenbrengen.