Als je het woord lobbyen hoort, wat schiet je dan te binnen? Niets positiefs, toch? Kazakhgate, PubliFin, Samusocial en Brackegate hadden er allemaal iets mee te maken. En toch heeft de Belgische democratie meer dan ooit nood aan een gezondere relatie met lobbyen. Hier zijn drie voorstellen om lobbyen op zijn juiste plaats te zetten.
Er zijn talloze krantenkoppen, boeken en documentaires gewijd aan de moeizame relatie tussen politieke en economische macht. Diamanten, pesticiden, olie, agrovoeding, auto’s, openbare werken, farmaceutica… ze zijn allemaal onderhevig aan de slinkse strategieën van schimmige beïnvloeders.
In het proces wordt het vertrouwen van het publiek in ons politieke systeem verder uitgehold. Als gevolg hiervan kan Ecolo Maggie de Block veroordelen als de “Minister voor lobby’s” in plaats van de Minister van Volksgezondheid.
Waar macht is, is invloed. En de democratische vorm van macht is geen uitzondering. In plaats van altijd verdacht te zijn, zou de betrokkenheid van verschillende spelers bij de overheid moeten helpen om de publieke besluitvorming in een steeds complexere wereld te verbeteren.
Hoe kunnen we onze persoonlijke gegevens beschermen zonder te praten met de webgiganten en consumentenverenigingen? Hoe kunnen we hernieuwbare energie ontwikkelen zonder de impact op Electrabel en het milieu te begrijpen? Lobbyen heeft een essentiële verklarende functie. Vooral in België, waar de democratie gebaseerd is op een consensuscultuur. Lobbyen verbieden, zoals sommigen zouden willen, is de realiteit van de Belgische politiek ontkennen en het beheer van de complexiteit opgeven.
Maar laten we niet naïef zijn. Lobbyen is natuurlijk nooit objectief en het is van vitaal belang om het te controleren om het algemeen belang niet uit het oog te verliezen. Hebben we het recept gevonden in België? Niets is minder zeker.
Transparantie een stap verder brengen
Tot op heden bestaat er geen regelgeving die de activiteiten van lobbyisten in België rechtstreeks regelt. Er zijn parlementaire commissies en gedragscodes opgericht, maar die erkennen lobbyen niet in de strikte zin van het woord.
De Belgian Public Relations Consultancies Association (BPRCA) is daarom verantwoordelijk voor het opstellen van deontologische codes voor haar leden. Een welkome vorm van zelfregulering, maar waarvan de legitimiteit die van de wet niet vervangt.
Het federale parlement heeft daarom besloten om vooruitgang te boeken in deze kwestie. In de media overschaduwd door andere kwesties zoals de pensioenhervorming en de migratiecrisis, beginnen het werk van de groep “Politieke Vernieuwing” en een eerste wetsvoorstel om een register van lobby’s op te zetten, deze activiteit te erkennen.
Burgers zullen echter waarschijnlijk teleurgesteld zijn. Het voorgestelde lobbyregister bevat zeer weinig informatie (naam, telefoonnummer, ondernemingsnummer). Wat nog verrassender is, is dat de Federale Executieve, de belangrijkste initiatiefnemer van wetgeving, niet onderworpen zou zijn aan dit register en lobby’s in de schaduw zou blijven raadplegen.
De eerste prioriteit is dus om het register van lobby’s uit te breiden met de relaties met de uitvoerende macht en de wetgever uit te nodigen om in de toelichting bij de wet de organisaties aan te geven waarvan hij het advies heeft gekregen tijdens het opstellen van de tekst. Zoals de Federale Ethische Commissie in januari concludeerde, is transparantie de sleutel.
Transparantie moet (en kan) veralgemeend worden: aangifte van geschenken zoals in de Verenigde Staten; aangifte van vergaderingen van ministers met privéactoren zoals voor de Europese commissarissen; openbaar delen van het vermogen van verkozen vertegenwoordigers voor en na hun ambtstermijn zoals in Frankrijk zijn een minimum.
Openstaan voor collectieve intelligentie
Regels alleen volstaan echter niet om het vertrouwen te herstellen. De tweede prioriteit is het aanmoedigen van een mentaliteitsverandering bij de lobbyisten zelf.
Participatieve participatiemethoden nemen overal toe, met hetzelfde doel: beter luisteren naar burgers en iedereen die wil bijdragen aan de publieke besluitvorming.
Lobbyen moet daarom inspiratie putten uit deze benaderingen om een kracht voor voorstellen te zijn en niet alleen voor verzet. Het verdedigen van specifieke belangen als onderdeel van een inclusieve aanpak zal zich zeker ontwikkelen. Zo heeft de Europese papierlobby haar visie op de toekomst veranderd door een crowdsourcingwedstrijd te organiseren die openstaat voor burgers en de industrie.
Diversiteit, onafhankelijkheid, decentralisatie en aggregatie
Ten derde: overheden en lobby’s moeten nieuwe coalities van spelers bedenken. De European Climate Foundation (ECF) heeft het initiatief Industry & Innovation opgezet, dat ondernemers, professoren, politieke besluitvormers en vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld samenbrengt. Zij heeft ook bijgedragen aan de oprichting van de Agora Energiewende, die overheid, milieuorganisaties, vakbonden en industrie samenbrengt om de energietransitie in Duitsland in goede banen te leiden.
Besluitvormers hebben weinig tijd (en steeds minder legitimiteit) om te handelen. Dergelijke methoden zorgen voor concrete oplossingen en een grotere legitimiteit, door mogelijk te maken wat James Surowiecki benadrukt in “The Wisdom of Crowds”: diversiteit en onafhankelijkheid van de deelnemers en een mechanisme om hun voorkeuren samen te voegen.
In België, net als elders, is de verzoening tussen lobbyen en democratie complex maar essentieel; op het gevaar af dat populisten van alle strekkingen vrij spel krijgen en onze democratieën verder verzwakken.
Oorspronkelijk gepubliceerd in L’Echo.
Auteurs: Pauline Tawil en Thomas Dechaineaux, met de steun van Stephen Boucher
