Zal de door de regering opgerichte “kamer voor het maatschappelijk middenveld” burgers en maatschappelijke organisaties echt een stem geven in de Franse politiek? Niets is minder zeker.
Burgerparticipatie is voor democratie wat sportbeoefening is voor gezondheid. Op het eerste gezicht goed, maar het kan meer kwaad dan goed doen als het onvoldoende en slecht wordt beoefend. De laatste jaren zijn er in Frankrijk echter steeds meer praktijken om burgers bij de politieke besluitvorming te betrekken, soms met het risico dat ze de energie van burgers uitputten.
Van wijkraden en nationale raadplegingen tot “co-constructie”, burgerpetities en andere participatieve stedenbouwkundige initiatieven, tot de zeer recente Halles Civiques in Parijs: “burgerparticipatie”, nu versterkt door civic tech, staat absoluut in de schijnwerpers. Al deze initiatieven wekken enthousiasme op, maar blijven versnipperd en hebben moeite om een effectieve impact te hebben op het overheidsbeleid. De toekomstige “Kamer van Burgerparticipatie” zou daarom de taak hebben om ze institutioneel samen te brengen. Zijn de voorwaarden goed?
Deelnemen is niet overleggen
Artikel 14 van het ontwerp van grondwet voor een meer representatieve, verantwoordelijke en effectieve democratie, dat deze week zal worden onderzocht door de juridische commissie van de Nationale Assemblee, creëert een “Kamer van de Burgermaatschappij” in Titel XI van de Grondwet. Rapporteur Yaël Braun-Pivet (LREM) stelt voor deze kamer, die voorheen “Kamer van Burgerparticipatie” heette, om te dopen tot “Forum van de Republiek”.
Deze kamer zal de plaats innemen van de Economische, Sociale en Milieuraad om openbare raadplegingen te organiseren en zo de regering en het parlement te informeren over de economische, sociale en milieukwesties en de langetermijngevolgen van de beslissingen die door de overheid worden genomen. Het is de bedoeling dat rekening wordt gehouden met de standpunten van de burgers via een petitiesysteem.
We kunnen alleen maar blij zijn met deze ontwikkeling die, als we de opiniepeilingen mogen geloven, voldoet aan een sterke verwachting van de Fransen. Volgens een recente enquête vindt 86% van de Fransen het belangrijk dat Frankrijk een instelling heeft die de burgermaatschappij vertegenwoordigt en waarvan de overheid de mening in overweging neemt. Het succes van deze kamer zal echter afhangen van de kwaliteit van de beraadslagingen van de burgers en de plaats die de politieke besluitvormers geven aan de uitingen van de burgers. Hoewel het concept van “deliberatieve democratie” pas een dertigtal jaar oud is, weten we uit de vele experimenten van de afgelopen jaren welke voorwaarden er moeten zijn om echte deliberatie mogelijk te maken die geïnformeerde meningen van burgers voortbrengt, en om ervoor te zorgen dat deze een nuttige bijdrage leveren aan de publieke besluitvorming.
Kumbaya-democratie of directe democratie?
Dit is het basisrecept: neem een diverse groep burgers, die zo representatief mogelijk is voor de betrokken bevolking. Geef ze alle informatie die ze nodig hebben en laat ze de meningen van alle partijen zorgvuldig onderzoeken. Dit is de voorwaarde voor geïnformeerde meningsuiting, waardoor collectieve intelligentie tot bloei kan komen. Zorg er vervolgens voor dat deze meningsuiting een duidelijke plaats krijgt in het besluitvormingsproces. Als het gewoon een informatieve mening is, moet dat gezegd worden, zonder te beweren dat het de burgers zijn die “beslissen”. En op de lange termijn kunnen we niet hopen duurzame participatie van hoge kwaliteit te motiveren zonder een echte greep te bieden op de macht om te beslissen.
Deliberatie is niet alleen burgers laten deelnemen aan niets meer dan een kumbaya-moment in het politieke leven. En, laten we er niet omheen draaien, daadwerkelijk deelnemen aan de besluitvorming betekent meer ruimte geven aan directe democratie. Als de Kamer niet echt ruimte biedt voor beraadslaging of keuze, blijven we op het niveau van een decoratieve “participatie” waarin burgers zich niet zullen herkennen en die hen niet zal interesseren. Nergens in de institutionele hervorming wordt gezegd hoe de bijdragen van deze Kamer zullen worden behandeld. En de amendementen die mevrouw Braun-Pivet voorstelt om “de plaats van deze instelling ten opzichte van die van het Parlement te verduidelijken”, zouden tot gevolg hebben dat de raadpleging van deze instelling… facultatief wordt.
In plaats daarvan zou dit orgaan moeten streven naar het implementeren van beste praktijken in beraadslaging. En de regering en het parlement zullen ervoor moeten zorgen dat de inbreng van dit orgaan terug te vinden is in hun beslissingen. Anders bestaat het risico dat het wantrouwen tussen verkozen vertegenwoordigers en burgers wordt aangewakkerd, rekening houdend met het feit dat een derde van deze laatsten nu gelooft dat democratie niet langer het systeem is dat het best aan hun behoeften beantwoordt.
Er staat veel op het spel: als we het bloed van de burgerlijke expressie niet effectiever door het politieke lichaam laten stromen, dat momenteel lijdt onder een gebrek aan legitimiteit en effectiviteit, kan de democratie zelf ten onder gaan.
Bron opiniepeiling: “De Fransen, het maatschappelijk middenveld en het EESC“, uitgevoerd door IFOP in februari 2018.
Auteur: Stephen Boucher
