Nooit eerder in de geschiedenis van de mensheid hebben we zulke krachtige middelen gehad om de massa te informeren en te mobiliseren. Toch laat de geschiedenis zien dat diepgaande veranderingen in de samenleving permanent afhankelijk blijven van de offline wereld.
Maar hoe kreeg Gandhi het voor elkaar dat de Indiase gemeenschap van Transvaal op 11 september 1906 een eed aflegde om nooit racistische wetten te accepteren, waarmee hij zijn reputatie als geweldloze leider vestigde, toen hij nog geen Facebook of Twitter had? En hoe kreeg Martin Luther King, die niet eens toegang had tot radio, kranten of tv, zoals de hele zwarte minderheid, het voor elkaar dat Rosa Parks’ weigering om haar zitplaats op te geven aan een blanke passagier in een bus in Alabama een revolutie ontketende voor Afro-Amerikaanse burgerrechten?
Online petities, sociale netwerken, e-government, open data, civic en gov techs – de online technologieën van vandaag maken het politieke leven participatiever dan ooit. Activisten en overheden investeren erin. En de voordelen van digitale tools zijn aanzienlijk, en terecht: ze worden omarmd door zowel burgers als overheden.
Is IJsland er niet in geslaagd om een ambitieuze herziening van zijn grondwet te crowdsourcen? Hebben petities op het internet de machtigsten niet aan het wankelen gebracht? Raadplegen Bergen, Luik, Etterbeek en zoveel andere gemeenten hun burgers niet over lokale projecten met behulp van tools zoals CitizenLab? De gemeentebesturen zijn opgetogen over de verbeterde band met hun inwoners, de besparingen die ze realiseren en de toegevoegde waarde voor hun erfgoed en hun personeel. En in een tijd waarin het publiek op zoek is naar nieuwe politieke medewerkers, kunnen deze tools meer expertise bieden aan gekozen vertegenwoordigers die van nature minder ervaren zijn.
De verleiding van gemak
De campagne tegen intimidatie van vrouwen onder de #MeToo vlag op Twitter laat echter zien dat we een massa mensen niet moeten verwarren met een sociale beweging. Sociale netwerken zijn krachtige megafoons. De mobilisatie achter deze kreet stelt een werkelijk onduldbare situatie aan de kaak en kan het begin zijn van een nieuw bewustzijn. Maar de relatie tussen mannen en vrouwen zal niet veranderen via Twitter, Instagram of de Gov-app. Het werk zal moeten doorgaan in de echte wereld.
Is het voor de hand liggend? Nee: “civic techs” hebben de aantrekkingskracht van gemak, waardoor sommige mensen de fundamenten vergeten van het harde menselijke werk dat nodig is om diepgaande veranderingen in machtsverhoudingen te bewerkstelligen. Verandering in de samenleving is moeilijk. Het vereist persoonlijk contact, een transformatie van waarden en veel doorzettingsvermogen.
Zoals Saul Alinsky, de paus van het organiseren van gemeenschappen in de Verenigde Staten, opmerkte, leven we in “een wereld niet van engelen maar van engelen, waar mensen spreken over morele principes maar handelen volgens machtsprincipes”. Het werk om deze machtsverhoudingen te veranderen is moeilijk. Alinsky waarschuwt: “Veel van het dagelijkse werk van een organisator is minutieus, repetitief en dodelijk in zijn eentonigheid.” Want een wet bespreken, voorlichting geven, tussenbeide komen of een petitie laten tekenen door met mensen in je buurt te praten is vervelend, maar potentieel veel mobiliserender dan uitwisselingen in cyberspace.
Van de 8 niveaus op de participatieschaal van politicologe Sherry Arnstein komt het gebruik van civic tech door overheden zelden boven niveau 3 (informeren) of 4 (raadplegen) uit. We kunnen onze revoluties niet delegeren aan algoritmes en apps, noch kunnen we tevreden zijn met een schijn van deliberatie die niet meer is dan 2.0 geklets.
Wat persoonlijk is – zoals onze relatie met ons lichaam – blijft politiek, zoals de feministen van de jaren 1960 benadrukten. Om onaanvaardbaar te maken wat op een bepaald moment geaccepteerd wordt – de segregatie van gisteren in Zuid-Afrika en de Verenigde Staten, het ongepaste gedrag jegens vrouwen van vandaag – moeten we langzaam, diepgaand en overtuigend te werk gaan, van deur tot deur, persoon voor persoon, een beroep doen op de stemmen van mensen.
Seksuele intimidatie kan alleen worden teruggedrongen door wetswijzigingen, sancties of initiatieven zoals dat van het Franse advocatencollectief “Osez porter plainte”, dat slachtoffers gratis helpt.
Degenen die op hun bank blijven zitten en te veel televisie kijken, staan bekend als couch pota-tenen. Welnu, laten we als burgers en politieke spelers oppassen dat we geen “couch potato democraten” worden, die worden aangetrokken door het gemak van het gebruik van kant-en-klare digitale oplossingen die de illusie van massa, dialoog en betrokkenheid wekken, maar niet ver genoeg gaan op de ladder van participatie.
Als we de wereld willen veranderen, zullen we machtsverhoudingen in twijfel moeten blijven trekken en, om ze te veranderen, confrontaties in de publieke arena moeten accepteren… zelfs als het de trilling van onze mobiele telefoon in onze zak is die ons herinnert aan de tijd van de volgende demonstratie.
Oorspronkelijk gepubliceerd in L’Echo
Auteur: Stephen Boucher, professor aan de Solvay Brussels School en auteur
