Ontdek alles over de eerste deliberatieve commissie in het Waals parlement, een veelbelovende democratische innovatie

Tussen oktober 2023 en februari 2024 vond de eerste deliberatieve commissie van het Waals Parlement plaats. Gedurende 5 dagen hebben 10 parlementsleden en 30 door het lot aangewezen burgers zich gebogen over de volgende vraag: “Hoe kunnen de burgers van Wallonië op een permanente basis betrokken worden bij de besluitvorming, waarbij ze zich laten inspireren door de permanente burgerdialoog die bestaat in de Duitstalige gemeenschap, die verloopt via loting?

Aanleiding voor deze eerste overlegcommissie in Wallonië was een petitie op initiatief van de beweging Cap Démocratie. Hoewel er in het Brussels Gewest al deliberatieve commissies bestaan sinds 2019, was dit de eerste keer dat parlementsleden en burgers op voet van gelijkheid samenwerkten in het Waals Parlement. Op 24 februari 2024 formuleerden ze aanbevelingen als antwoord op de vraag die hen werd gesteld. 

Ze stellen in het bijzonder de oprichting voor van een permanente gemeenschappelijke raad, geïnspireerd op de permanente burgerdialoog in de Duitstalige Gemeenschap, wat een belangrijke democratische innovatie zou zijn voor Wallonië. Dit voorstel gaat vergezeld van een dertigtal andere voorstellen die krachtige antwoorden bieden op de uitdagingen van participatie. Het gaat onder meer om een verlaging van de handtekeningendrempel om volksraadplegingen gemakkelijker op gang te brengen en om het opstarten van een debat over de openstelling van referenda op gewestelijk niveau, met als doel het debat over dit onderwerp aan te zwengelen, ondanks het ongrondwettelijk karakter ervan.

Deze aanbevelingen zijn onderzocht door het Permanent Comité en vervolgens door de plenaire vergadering van het Parlement op 8 en 24 april 2024. Voor elk van de aanbevelingen is een positief verslag opgesteld over de door de parlementsleden geplande actie. Aangezien de zittingsperiode van het Parlement ten einde loopt, zal de daadwerkelijke uitvoering van deze aanbevelingen afhangen van de na juni 2024 nieuw gekozen parlementsleden.

Deliberatieve Commissies zijn een gemengd model van burgerparticipatie waarbij parlementsleden en door loting gekozen burgers overleggen om aanbevelingen te formuleren over een bepaald onderwerp. Ze werden in 2019 gelanceerd in het Brussels Gewest, voordat de eerste Waalse Deliberatieve Commissie van start ging in oktober 2023.

Deliberatieve commissies kunnen worden geïnitieerd door parlementsleden of door middel van een petitie.

Deze eerste deliberatieve commissie in Wallonië werd geïnitieerd door een burgerpetitie, gesteund door het Cap Démocratie collectief, die meer dan 2.000 handtekeningen ontving.

Het onderwerp dat aan deze Walloonse deliberatieve commissie werd voorgelegd was: “Hoe kunnen de burgers van Wallonië op een permanente basis betrokken worden bij besluitvorming, geïnspireerd door de permanente burgerdialoog die bestaat in de Duitstalige gemeenschap, die werkt via het trekken van loten?”

Zoals voorgeschreven in de regels die de deliberatieve commissies regelen, werd deze definitieve formulering vastgesteld door de Conferentie van Voorzitters van het Waals Parlement op basis van de petitie die werd ingediend door Cap Démocratie, de initiatiefnemer van deze deliberatieve commissie.

De kwestie van de crisis in vertegenwoordiging en de afstand tussen burgers en vertegenwoordigers is een actueel onderwerp. Tegen deze achtergrond lijkt de eerste Walloonse deliberatieve commissie een waardevol en noodzakelijk forum te zijn om een stap terug te nemen en een geïnformeerde en rustige discussie tussen burgers en verkozen vertegenwoordigers mogelijk te maken.

De samenstelling, procedures en het toezicht op de deliberatieve commissies van het Waals Parlement zijn vastgelegd in twee teksten:

Artikel 130a van het Reglement van Orde van het Waals Parlement
Het vademecum dat is gehecht aan artikel 130 bis, waarin de procedures voor het opzetten van deliberatieve commissies worden uiteengezet.

De Waalse deliberatieve commissies bestaan uit 30 leden van het publiek en 10 parlementsleden:

De 30 burgers die bij het proces betrokken waren, werden willekeurig gekozen om de diversiteit van de Waalse bevolking te vertegenwoordigen op basis van leeftijd, geslacht, geografische spreiding en opleidingsniveau.
De 10 parlementsleden die samenwerken met de burgers vertegenwoordigen de politieke balans binnen het Waals Parlement. Voor deze eerste Waalse Deliberatieve Commissie: Gaëtan Bangisa (PS), Eric Lomba (PS), Mourad Sahli (PS), Charles Gardier (MR), Nicolas Janssen (MR), Olivier Maroy (MR), Rodrigue Demeuse (Ecolo), Hélène Ryckmans (Ecolo), Marie-Martine Schyns (Les Engagés), Jori Dupont (PTB).

Deze Waalse deliberatieve commissie vond plaats over 5 eendaagse sessies op zondagen, plus een optionele halve dag aan het begin van het proces:

Sessie 0: Optionele informatiesessie over het proces
Sessie 1: Kennismaking met en verduidelijking van het onderwerp van discussie
Sessie 2: Identificeren van de eerste mogelijke oplossingen
Sessie 3: Verkennen en formuleren van aanbevelingen
Sessie 4: Finaliseren van de aanbevelingen
Sessie 5: Onderzoeken van amendementen en stemmen over de aanbevelingen

Register van het Parlement

Het bureau van de griffier speelde een sleutelrol, in samenwerking met Dreamocracy, een externe dienstverlener, bij de voorbereiding van de sessies en het zorgen voor een vlotte uitvoering van het project. Binnen de parlementaire administratie werd het Deliberatieve comité beheerd door Olivier Mahieux.

Adviescommissie

Het proces werd begeleid en geëvalueerd door een Adviescommissie, bestaande uit experts op het gebied van burgerparticipatie: Benoit Derenne, Céline Parotte, Geoffrey Grandjean en Min Reuchamps. De vier leden van de Ondersteuningscommissie werden gekozen door het Waalse Parlement, op aanbeveling van zijn Conferentie van Voorzitters.

Dreamocracy, de dienstverlener verantwoordelijk voor het ontwerpen en uitvoeren van de sessies

De sessies werden ontworpen en geleid door Dreamocracy, met een team van 7 personen, bestaande uit:

• Stephen Boucher: Plenaire facilitator en medeontwerper van de sessies
• Victor Lauret: Projectmanager, medeontwerper van de sessies en facilitator van subgroepen
• Marie Bertrand: Plenaire facilitator
• Pauline Tawil: Verantwoordelijk voor de betrokkenheid en het welzijn van de deelnemers tussen de sessies
• Pierre Portevin: Verantwoordelijk voor het waarborgen van de betrokkenheid en het welzijn van de deelnemers tijdens de sessies, facilitator van subgroepen
• Ralf Otto, facilitator van subgroepen, ook in het Duits
• Corentin Gaasch, stagiair en assistent facilitator

De activiteit van de dienstverlener (Dreamocracy) die verantwoordelijk was voor het leiden van de sessies van dit eerste Waalse Deliberatieve comité werd gereguleerd door deze specificaties.

De Deliberatieve commissie kwam met 30 aanbevelingen die sterke oplossingen bieden om de betrokkenheid van de Walen bij besluitvorming te versterken. Ze zijn verdeeld over 4 gebieden:

1. Het oprichten van een permanent burgerdialoog in de Waalse regio, geïnspireerd op het bestaande model in de Duitstalige gemeenschap.
2. Het verbeteren van de deliberatieve commissies, in het bijzonder door:
   • Burgers in staat stellen vervangen te worden door hun plaatsvervanger tijdens het proces, op dezelfde manier als parlementsleden.
   • De gelijkheid van spreken tussen parlementsleden en burgers versterken door een spreektijdlimiet voor parlementsleden in te stellen.
   • Een pagina voor de follow-up van aanbevelingen op de website van het Parlement in te richten, zodat de voortgang zichtbaar is.
3. Alle burgerparticipatieprocessen versterken, in het bijzonder door:
   • Het overwegen van het invoeren van democratisch verlof.
   • Het verplicht stellen voor gekozen vertegenwoordigers om de redenen voor het afwijzen of accepteren van burgersaanbevelingen toe te lichten, door deelnemers bij het monitoringproces te betrekken.
4. Het optimaliseren van populaire raadplegingen, in het bijzonder door:
   • Het toestaan van een gradueel stemmen of “preferendum” met meer nuances dan een simpel ja/nee.
   • Het aanmoedigen van vaker gebruik van populaire raadplegingen door het aantal benodigde handtekeningen te verlagen om ze te activeren.
   • Het overwegen van de mogelijkheid van een (bindend) referendum op regionaal niveau, met het oog op het stimuleren van debat over dit onderwerp, ondanks de ongrondwettelijkheid ervan.

Een van de 30 aanbevelingen die door deze Deliberatieve commissie werden gepresenteerd, verdient bijzondere vermelding: de oprichting van een permanente gezamenlijke raad. Dit originele voorstel combineert het Brusselse model van deliberatieve commissies met dat van de permanente burgerdialoog in de Duitstalige gemeenschap.

Een manier om de impact van burgerparticipatie te vergroten, is door de band tussen participatie en politieke instellingen te versterken. België is hierin een pionier, met twee internationaal erkende modellen, elk met een andere strategie:

Aan de ene kant nodigen de deliberatieve commissies van Brussel verkozen vertegenwoordigers uit om samen met burgers aanbevelingen te co-constructeren, wat de eigenaarschap van de geproduceerde aanbevelingen vergemakkelijkt en uiteindelijk hun uitvoering mogelijk maakt. Aan de andere kant heeft de Duitstalige gemeenschap een permanente burgerraad opgezet, die het mogelijk maakt om aanbevelingen in de tijd te volgen.

De door de Waalse deelnemers voorgestelde Permanente Gezamenlijke Raad haalt het beste uit deze twee modellen: monitoring op lange termijn mogelijk gemaakt door een permanent orgaan en eigenaarschap van de aanbevelingen door verkozen vertegenwoordigers door hen uit te nodigen om samen met burgers aan het proces deel te nemen.

Zoals bepaald in de regels die de Waalse deliberatieve commissies regelen, werd de opvolging van de gemaakte aanbevelingen in twee fasen uitgevoerd:

De aanbevelingen werden op 8 april 2024 behandeld door de relevante permanente commissie van het parlement, in dit geval de Commissie Algemene Zaken en Buitenlandse Betrekkingen. Deze behandeling werd gevolgd door een rapport waarin de te nemen actie voor elke aanbeveling werd gerechtvaardigd. Klik hier om de opname van de behandeling van de aanbevelingen door de commissie te beluisteren. Het rapport dat door de Commissie Algemene Zaken over deze aanbevelingen werd opgesteld, werd vervolgens op 24 april 2024 behandeld tijdens de plenaire zitting van het Parlement. Bekijk hier de opname van de plenaire zitting.

De daadwerkelijke implementatie van de aanbevelingen van de deliberatieve commissie zal afhangen van de volgende legislatuur na de verkiezingen van juni 2024.

Aangezien de aanbevelingen op 8 april 2024 in de parlementaire commissie en op 24 april 2024 in de plenaire sessie werden onderzocht, werd het voordeel van co-constructie tussen burgers en gekozen vertegenwoordigers volledig gevoeld. De parlementsleden die lid waren van de deliberatieve commissie namen allemaal het woord om het proces waarin ze hadden deelgenomen en de aanbevelingen die daaruit voortkwamen te verdedigen. Het is moeilijk voor te stellen hoe parlementsleden de overdracht binnen het parlement op deze manier zouden hebben kunnen verzekeren als ze niet actief aan het proces hadden deelgenomen. “Ik wil dat jullie weten dat, waar we ook zijn na deze verkiezingen, wij de bewakers zullen zijn van de aanbevelingen die we hier allemaal hebben goedgekeurd”, concludeerde Marie-Martine Schyns, parlementslid en voorzitter van de deliberatieve commissie, tijdens de laatste sessie. Zich bewust van het feit dat ze door hun collega’s als mede-ontwikkelaars van de aanbevelingen zouden worden gezien, was er een echt gevoel van verantwoordelijkheid voor het resultaat van het proces.

Deze deliberatieve commissie kreeg aandacht in ongeveer 15 pers-, radio- en televisiepublicaties in de volgende media:

• Een reportage uitgezonden in het 13u-nieuwsprogramma van RTBF,
• 3 artikelen in Le Soir (hier, hier en hier),
• 2 artikelen in La Libre (hier en daar),
• 2 artikelen in DH (hier en hier),
• 3 onderwerpen op RTL (hier, hier en hier),
• Een artikel in SudInfo,
• Een artikel in L’Avenir,
• Een reportage op Notélé,
• Een reportage op Bouké.