De nieuwe voorzitter van de Europese Commissie moet doortastend optreden om de beraadslagingen in Brussel beter af te stemmen op de kiezers en de nationale parlementen.
Deze publicatie maakt deel uit van het Reshaping European Democracy project, een initiatief van Carnegie’s Democracy, Conflict, and Governance Program en European Movement International.
In de afgelopen jaren hebben sommige Europese staten te maken gehad met een dramatische achteruitgang, terwijl andere subtielere vormen van democratische erosie hebben gekend. Verschillende EU-regeringen hebben de burgerlijke vrijheden ingeperkt. Er is een levendig debat gevoerd over de mate waarin de Europese burgers hun vertrouwen in de democratische kernwaarden verliezen. In het algemeen is de vraag naar democratische participatie groter dan het aanbod, zowel op nationaal als op EU-niveau.1
Als antwoord op deze uitdaging heeft de nieuwe voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, opgeroepen tot een “nieuwe impuls voor de Europese democratie”. Ze heeft voorgesteld een Conferentie over de toekomst van Europa te organiseren waarin Europese burgers “een leidende en actieve rol” zullen spelen. Ze heeft beloofd een nieuw Europees Actieplan voor Democratie te formuleren dat zich in het bijzonder richt op de digitale sfeer.2 De belofte van de nieuwe commissie opent nieuwe mogelijkheden voor democratische innovatie en experimenten. Europese leiders beloven vaak dat ze de democratie zullen verdedigen en verdiepen, maar ze komen er zelden aan toe in meer urgente crisissituaties. De EU en de nationale autoriteiten lijken het belang van dit streven in te zien, maar het verbeteren van de democratie lijkt vaak een abstracter doel met een lagere prioriteit dan het repareren van de euro, het eens worden over migrantenquota of het onderhandelen over de begroting.
Een van de ergste dingen die de nieuwe leiders van de EU zouden kunnen doen, is hoogdravende initiatieven lanceren die geen zinvolle en tastbare veranderingen opleveren. De verwachtingen van de burgers wekken om ze vervolgens te beschamen, zou het vertrouwen in de democratische normen nog verder doen afnemen. Het is de vraag of een conferentie op hoog niveau over de toekomst van Europa echt de meest effectieve manier is om de democratische malaise in Europa te verhelpen. Debatten over de toekomst van Europa en het “streven naar Europese democratie” zouden wel eens te veel met elkaar verstrengeld kunnen raken. De twee kwesties houden verband met elkaar, maar zijn niet hetzelfde. Een lang gesprek over het op grote schaal opnieuw uitvinden van de EU zou de aandacht alleen maar kunnen vertragen en afleiden van de noodzaak van concrete, gerichte democratische hervormingen.
Het is belangrijk dat de EU-instellingen en de regeringen van de lidstaten op dit beslissende moment de juiste hervormingen doorvoeren. Een Europese democratische hervormingsagenda moet breed en veelzijdig zijn, met hervormingen niet alleen op EU-niveau, maar ook op nationaal en subnationaal niveau. EU-bureaucraten en ambtenaren van de regeringen van de lidstaten moeten deze verschillende niveaus en soorten democratische innovatie tegelijkertijd nastreven en met elkaar samenwerken.
Er zijn minstens zes constructieve, praktische manieren waarop Europese leiders kunnen beginnen met het versterken van de Europese democratie. Deze ideeën zijn bedoeld om EU-instellingen te helpen naar beneden toe aan te sluiten en hervormingen te gebruiken om parallelle nationale en subnationale democratische verbeteringen mogelijk te maken. In plaats van de meest uitputtende onderwerpen van het debat te herhalen – zoals strafmaatregelen tegen Hongarije en Polen, de diverse wortels van het populisme of de regulering van techbedrijven – verkent dit document minder behandelde maar zeer haalbare gebieden van potentiële vooruitgang. Democratische hervormingen beginnen niet met een leeg canvas. Veel opties staan al enkele jaren op de agenda, waaruit blijkt dat er een positieve dynamiek is die de EU kan benutten.
De zes ideeën van het document zijn:
- Bedenk een overtuigend democratisch verhaal tegen de opkomst van onliberale waarden.
- Een meer democratische manier vinden om Europese leiders te kiezen.
- Een meer transnationale vorm van Europese partijpolitiek bevorderen.
- Directe burgerraadplegingen en democratische participatie verbeteren.
- Omarm een positievere benadering van digitale democratie die niet alleen de risico’s van nieuwe technologieën beheerst, maar ook het potentieel ervan benut.
- De inspraak van het publiek versterken door middel van een vernieuwd Europees burgerinitiatief (ECI).
Er bestaat geen wondermiddel om de Europese democratie te redden of om te vormen. In plaats van te proberen elke dimensie van de democratie in Europa aan te pakken, is het zinvol om een aantal concrete beleidsideeën te selecteren die de Europese democratie op specifieke manieren kunnen helpen verbeteren. Geen van deze maatregelen zou een redder in nood zijn voor de democratie, maar samen zou deze bescheiden, stapsgewijze vooruitgang een merkbaar verschil kunnen maken voor de kwaliteit van het democratische proces in heel Europa.
Lees het volledige artikel op de website van Carnegie Europe
Auteurs: Richard Youngs, Stephen Boucher, Israel Bulter, Maarten De Groot, Elisa Lironi, Sophia Russack, Corina Stratulat, Anthony Zacharzewski
